تاریخچه شیرین کننده‌های مصنوعی ساخارین و آسپارتام و کشف تصادفی هر دوی آنها

کنستانتین فالبرگ در سال ۱۸۷۸ سر میز شام نشسته بود که متوجه شد چیزی شیرین به انگشتانش چسبیده است. آیا به غذایی مربوط بود که خورده بود؟ او دریافت که چنین نیست و چیزی که به انگشتش چسبیده از هر چیز دیگری سر میز شام بسیار شیرین‌تر است. شاید آن روز در آزمایشگاه چیزی به دستش چسبیده بود.

روز بعد، نمونه برداری از برخی ترکیبات شیمیایی را شروع کرد که رویشان کار می‌کرد. او به سرعت مادهٔ شیرینی پیدا کرد: مادهٔ شیمیایی که از قیر زغال سنگ به دست می‌آمد. این ماده پانصد برابر شیرین‌تر از شکر بود!

فالبرگ نام جدیدی به آن داد: ساخارین. این ماده٬ اولین شیرین کنندهٔ مصنوعی جهان شد.

فالبرگ در زمان کشف این ماده برای داروساز سرشناس و برجسته‌ای به نام آیرا رمسن (ira remsen) کار می‌کرد و آن‌ها با هم این کشف را اعلام کردند. اما فالبرگ مخفیانه به واشنگتن سفر کرد تا حق اختراع را به نام خود ثبت کند!

رمسن که بعدها رئیس دانشگاه جانز هاپکینز شد٬ هیچ گاه او را نبخشید. او بعدها گفت: «فالبرگ رذل و حقه باز است. هر بار که می‌شنوم نامم همردیف نام او آورده می‌شود٬ حالم به هم می‌خورد.»

حتی در همان روزهای نخست نیز برخی فکر می‌کردند ساخارین خطرناک است٬ در سال ۱۹۰۸ وزیر کشاورزی سعی کرد آن را تحریم کند٬ زیرا «برای سلامتی بسیار مضر بود». اگر حمایت‌های بزرگ‌ترین طرفدار ساخارین یعنی رئیس جمهور آمریکا تئودور روزولت نبود٬ شاید موفق نمی‌شد، اما روزولت به توصیهٔ پزشکانش از این ماده استفاده و ادعا می‌کرد: «هرکس گفته است ساخارین برای سلامتی مضر است٬ ابلهی بیش نیست.» و قضیه منتفی شد.

اما در دهه ۱۹۷۰ دوباره چند تحقیق روی موش‌های نشان داد که ساخارین ممکن است عامل خطری برای ابتلا به سرطان مثانه باشد، چیزی که دوباره نتوانست به انسان تعمیم پیدا کند و فعلا FDA استفاده از آن را مضر نمی‌داند.

کشف‌های تصادفی در تاریخ شیرین کننده‌های مصنوعی فراوان به چشم می‌خورند. در سال ۱۹۶۵، داروسازان در مرکز جی. دی. سرلی روی داروی ضد زخم معده کار می‌کردند. یکی از آنها به نام جیمز ام شلاتر وقتی در حال گرم کردن ترکیبی شیمیایی بود، او مقداری از این ماده را روی انگشتانش ریخت. او کمی بعد در همان روز٬ انگشتانش را با آب دهانش تر کرد تا ورق کاغذی را بردارد و متوجه مزهٔ شیرینی شد. ابتدا فکر کرد از شیرینی دوناتی بوده که در ساعت استراحتش خورده است٬ اما خیلی زود متوجه اشتباهش شد. او که می‌دانست ماده‌ای که رویش کار می‌کند بی ضرر است٬ کمی از آن را در قهوه‌اش ریخت و مزهٔ شیرینش را در دفترچهٔ یادداشت آزمایشگاهش ثبت کرد. محصول، آسپارتام (aspartame) بود که اکنون به اولین شیرین کنندهٔ مصنوعی جهان تبدیل شده است.

اما آیا می‌دانستید که شکر کیسه‌ای هم چیز زیادی قدیمی‌ای نیست؟!

بن آیزن اشتاد (ben eisenstadt)، وکیلی که بعدها مسئول رستوران و پس از آن تولید کنندهٔ چای کیسه‌ای شد، ایده شکر را برای شرکت دومینو فرستاد، اما آن‌ها علیرغم ابراز علاقه، ترجیح دادند که بن را دور بزنند و شکر کیسه‌ای خودشان را تولید کنند. ده سال بعد، پسر بن به نام مارو (maro)٬ نوع پودر شدهٔ ساخارین را اختراع کرد و پدر و پسر تصمیم گرفتند آن را در کیسه‌های صورتی رنگ به بازار عرضه کنند.

محصول آن، شکر سویت ان لو (sweet’N low) بود (این نام از شعر آلفرد لرد تنیسون برگرفته شد) که در سال ۱۹۵۷ بیرون آمد و به بازار عرضه شد، درست زمانی که جنون همگانی رژیم غذایی کشور را فرا گرفته بود. به این ترتیب٬ نسل جدیدی از محصولات شیرین کنندهٔ کم کالری به وجود آمد.